Przejdź do litery
Zobacz aktualności
Zobacz produkty
Wyszukaj termin związany z rolnictwem
Szparag lekarski
Dodano: 2011-02-09
Szparag lekarski (Asparagus officinalis L.) – gatunek byliny z rodziny szparagowatych. Występuje naturalnie w obszarze śródziemnomorskim i na terenach przyległych. Jest jedynym jadalnym przedstawicielem rodzaju szparag (Asparagus) i jako roślina uprawna rozpowszechniony został na całym świecie, z największym obecnie ośrodkiem produkcji w Chinach.
Jest warzywem cenionym ze względu na walory smakowe i lekkostrawność, przy czym jadalne są młode pędy zwane zwyczajowo szparagami lub wypustkami szparagów. W ofercie handlowej obecne są białe i zielone wypustki, które mimo różnic są pędami tego samego gatunku. Różna barwa wypustek wynika z różnego sposobu uprawy – zielone wypustki wyrastają nad powierzchnię gruntu, a białe rosną przysypane ziemią.
Szparag lekarski stosowany jest także jako roślina ozdobna i lecznicza, choć w Polsce od wielu lat nie jest jednak umieszczany w oficjalnym wykazie roślin leczniczych. Według medycyny ludowej oraz wzmianek w literaturze pięknej bywają uważane za afrodyzjak. Współczesne badania potwierdziły jego działanie moczopędne, ułatwiające defekację oraz hipotensyjne, a także dużą zawartość witamin, soli mineralnych i przeciwutleniaczy.
Rozmieszczenie geograficzne
W Polsce dziko rośnie w południowej części kraju, na północy
prawdopodobnie tylko zdziczały z dawnych upraw[2][3]. Stanowiska
dzikie trudno odróżnić od zdziczałych ze względu na łatwość
rozsiewania się z nasion. Obecnie rozpowszechniony niemal w całym
kraju, szczególnie częsty na niżu na zachód od linii
Wrocław-Płock-Gdańsk. Rzadko rośnie w górach i niektórych
obszarach Polski północno-wschodniej i wschodniej[4].
Zasięg obejmuje środkową i południową Europę (na północ po Danię i południową Szwecję), północną Afrykę i zachodnią oraz środkową Azję (po Mongolię i chiński region autonomiczny Sinciang na wschodzie)[5]. Zdziczały w rejonie upraw na różnych obszarach o klimacie umiarkowanym, w Stanach Zjednoczonych i Kanadzie, w Australii i Nowej Zelandii, w południowej części Ameryki Południowej, na wyspach Galapagos oraz w północnej Europie, w tym na wyspach brytyjskich[6].
Morfologia
Pęd nadziemny
- Nagi, obły i prosty, osiąga do 1,5 m (rzadko 2 m) wysokości. Silnie, wiechowato rozgałęziony w górnej części. W dolnej części nierozgałęziony, okryty nielicznymi i rzednącymi ku górze, skrętoległymi, łuskowatymi liśćmi. Liście wspierające odgałęzienia I rzędu u nasady są wydłużone w kolczastą ostrogę. Z pachwin liści w górnej części pędu wyrastają wznoszące się odgałęzienia boczne pędu. Z pachwin łuskowatych liści u nasady gałązek oraz rosnących na gałązkach wyrastają pęczki 3-15 (rzadko do 25) gałęziaków. Są to końcowe fragmenty pędu pełniące funkcję asymilacyjną. Są proste, obłe, ostro zakończone i osiągają 1-3 cm długości.
- Kłącze
- Nazywane karpą[7], krótkie i rozgałęzione, drewniejące, okryte gęstymi, łuskowatymi liśćmi. Z jednego kłącza wyrasta zwykle kilka pędów nadziemnych oraz liczne, grube, szare korzenie.
- Korzenie
- Mięsiste, pełniące funkcję spichrzową żyją wiele lat. Co roku wyrastają z nich włókniste korzenie boczne służące do pobierania wody i substancji pokarmowych, obumierające po zakończeniu wegetacji. System korzeniowy sięga na głębokość ok. 3 m i szerokość 2,5 m, główna masa korzeni znajduje się na głębokości ok. 1 m.
- Kwiaty
- Zwisające, drobne (do 4-6 mm długości), dzwonkowate, żółtawe lub jasnozielone. Wyrastają pojedynczo lub po 2-3 z rozgałęzień w górnej części pędu. Osadzone są na cienkich szypułkach, długich zwykle na 10-20 mm, z kolankiem w połowie długości. Kwiaty męskie i żeńskie zwykle tworzą się na różnych roślinach (gatunek dwupienny), choć zdarzają się i kwiaty obupłciowe. Sześć listków okwiatu zrośniętych jest u nasady, końce mają lekko zaokrąglone. Do okwiatu od wewnątrz przyrośnięte są w dolnej części listków nitki sześciu pręcików. Nitki te osiągają podobną długość jak podługowate, pomarańczowe pylniki. W kwiatach męskich słupek jest zmarniały, w kwiatach żeńskich – pręciki, a poza tym okwiat jest krótszy. Słupek jest 3-komorowy, z 3-dzielnym znamieniem.
- Owoc
- Kulista jagoda o średnicy 6-10 mm, po dojrzeniu czerwona. W trzech komorach nasiennych zawiera zwykle sześć nasion. U nasady jagody utrzymują się listki okwiatu. ; Nasiono: Niemal kuliste, czarne, o matowej, pomarszczonej powierzchni. W 1 g nasion znajduje się 35-60 sztuk.
- Gatunki podobne
- W polskiej florze pojawia się rzadko zawlekany szparag cienkolistny (A. tenuifolius), który ma podobny pokrój, tak samo zielone pędy, gałęziaki wiotkie i czerwony owoc. Różni się m.in. gałęziakami włosowato cienkimi (do 0,2 mm grubości), zebranymi w pęczki liczące ich 15-40 sztuk. Poza tym roślina ta jest zwykle niższa (do 0,8 m wysokości) i ma nitki pręcików 4x dłuższe od kulistych pylników.
Biologia
Cechy fitochemiczne
Szparag lekarski – młode, jadalne pędy w stanie
świeżym
Wartości odżywcze na 100 g produktu
Składniki pokarmowe |
Witaminy |
Składniki mineralne |
|||
---|---|---|---|---|---|
woda |
93-94 g |
witamina A |
b.d. |
magnez |
14 mg |
energia |
17-20 kcal |
witamina B1 |
25 mg |
fosfor |
52-60 mg |
błonnik |
2,1 g |
witamina B2 |
170 mg |
żelazo |
1-2,14 mg |
białko |
1,7-2,2 g |
witamina B6 |
0,09 mg |
sód |
2 mg |
tłuszcze |
0,12 g |
witamina C |
5-30 mg |
wapń |
20-24 mg |
węglowodany |
3,9 g |
witamina PP |
1 mg |
potas |
202 mg |
Roślina jest zasobna w czynne biologicznie związki. Korzenie i kłącza zawierają asparaginę, saponiny sterydowe (pochodne sarsasapogeniny i diosgeniny), kumarynę, koniferynę, wanilinę, rutynę, nietypowe węglowodany (fruktany podobne do inuliny) z udziałem do 3,1%, olejki lotne, karotenoidy (fizaminę, kapsantynę) i aminokwasy. W zielu stwierdzono m.in. glikozyd koniferynę, kwas chelidonowy, saponiny oraz znaczne ilości aminokwasu asparaginy wraz z tyrozyną, argininą i metylosulfoniową pochodną metioniny[11]. W owocach wyodrębniono m.in. kapsantynę, fizaminę i znikome ilości alkaloidów[12]. Według niektórych źródeł owoce z powodu zawartości saponin mogą mieć działanie toksyczne po spożyciu[13].
Genetyka
Komórki w fazie diploidalnej mają 20 chromosomów (10 par).
Rozwój
Z kiełkujących nasion powstają rośliny, które w pierwszym roku
wytwarzają do 10-12 mięsistych korzeni oraz 5-6 dużych pąków
pędów rozwijających się w roku kolejnym. Mięsiste korzenie żyją
kilka lat, po czym stopniowo obumierają. Nowe wyrastają z kłącza
powyżej nasad starych korzeni. Kłącze z każdym kolejnym rokiem
rozrasta się na boki i ku górze. Z górnej powierzchni wyrastają
pędy nadziemne zamierające w końcu jesieni i w tym czasie powstają
grube pąki pędów przyszłorocznych. Młode pędy rosną wiosną,
gdy gleba przy pąkach nagrzeje się do ponad 9 °C. Początkowo
są grube, mięsiste, soczyste i mają przyjemny smak. W tym stadium
rozwoju są jadalne. W optymalnych warunkach tempo przyrostu pędów
wynosi ok. 7 mm na godzinę.
Po przekroczeniu 25-30 cm wysokości przestają nadawać się do spożycia – grubieje skórka i ścianki włókien łykowych oraz drewna[9]. Nie zebrane do celów spożywczych pędy rosną w górę, zielenieją i rozgałęziają się. Roślina kwitnie od maja do lipca (stosunek roślin męskich do żeńskich wynosi 1:1)[14]. Kwiaty zapylane są przez pszczoły. Owoce dojrzewają (czerwienieją) pod koniec lata. Rozsiewane są przez ptaki, zwłaszcza z rodzin drozdowatych i gołębiowatych[15]. W uprawie rośliny wytwarzają pędy corocznie przez kolejne 12, maksymalnie do 15-18 lat[9].
Ekologia
Rośnie na suchych zboczach, przydrożach i w świetlistych zaroślach. Gatunek charakterystyczny dla muraw kserotermicznych z rzędu Festucetalia valesiacae[16]. Przystosowaniem do suchych siedlisk jest redukcja liści do łusek, przejęcie funkcji asymilacyjnej przez łodygę (analogicznie jak u kaktusów) oraz głęboki system korzeniowy.
Zmienność
Wyróżnia się dwa podgatunki:
-
Asparagus officinalis L. subsp. officinalis – podgatunek typowy, którego zasięg pokrywa się z zasięgiem gatunku.
-
Asparagus officinalis L. subsp. prostratus (Dumort.) Corb. Nouv. Fl. Normand. 568 (1894) (syn. Asparagus prostratus Dumort.) – ma rozesłaną łodygę i bardzo krótkie międzywęźla. Występuje w zbiorowiskach trawiastych na wybrzeżach morskich północno-zachodniej Europy, od północnej Hiszpanii, przez Francję do południowo-wschodniej Irlandii i północno-zachodnich Niemiec[18]. Szczególnie liczny jest na wybrzeżu Kornwalii, gdzie jedną z wysp koło półwyspu Lizard nazwano wyspą Szparagową[15].
Liczne odmiany hodowlane
podgatunku typowego różnią się cechami użytkowymi (plennością,
jakością wypustek i odpornością na choroby), są odmiany
całkowicie męskie i dwupienne. Odmiany męskie dają bardziej
cenione pędy i nie zachwaszczają plantacji trudnymi do zwalczenia
siewkami szparaga, ale mają większe od dwupiennych wymagania
glebowe. Do najstarszych uprawianych u nas należą niemieckie
odmiany 'Huchel's Leistungsauslese' oraz 'Schwetzinger
Meisterschuss'.
Są one mniej plenne od nowszych odmian, zwłaszcza holenderskich, ale dają wypustki dobrej jakości i są mało wymagające. Do odmian bardzo plennych, ale wymagających dobrych stanowisk należą holenderskie 'Franklin' i 'Gynlim'[19]. Mimo wprowadzania kolejnych odmian szparagi nieznacznie zmieniają się z biegiem lat. Wiele współczesnych kultywarów stanowi jedynie wariacje niewiele odbiegające od oryginału wciąż obecnej w uprawie od XIX wieku odmiany 'Connover's Colossal'.
Podział szparagów znajdujących się w ofercie handlowej na białe i zielone nie jest wynikiem zmienności taksonomicznej tego gatunku lecz różnic w sposobie uprawy.
Zastosowanie
Roślina jadalna
- Historia
-
Uprawiany jako warzywo już w starożytności przez Egipcjan, Greków
i Rzymian. Jego wizerunki obecne są na egipskich sarkofagach sprzed
5 tys. lat[9]. W różnych cywilizacjach odgrywał ważną rolę
jako symbol falliczny, ze względu na podobieństwo młodych pędów
do prącia w czasie wzwodu. Uważany za afrodyzjak. Rzymianie mieli
aluzyjne powiedzenie: Zrób to, zanim ugotują się szparagi. W XVI
wieku szejk Omar Ibn Muhammed Al Nefzawi w dziele Aromatyczny ogród
pisał o szparagach: Smażone z żółtkami w tłustym mleku
wielbłądzim i miodzie powodują, iż męski członek jest w
pogotowiu dzień i noc[20]. Kato Starszy (zm. 149 r. p.n.e.)
odnotował w De agri cultura szparagi jako jedyne warzywo obok
kapusty warte uprawy. Columella w I w. n.e. pisał, że Rzymianie
konserwowali szparagi w sosie własnym, a spożywali na gorąco z
roztopionym masłem, solą, pieprzem i kroplą cytronu[15].
- W Europie w czasie średniowiecza stracił popularność, którą odzyskał w wieku XVI. Stał się wówczas popularny w Anglii i Francji, później także w Niemczech. Obecnie uprawiany na całym świecie[5][9]. Na straganach Europy pojawiają się obok uprawianych szparagów, także znacznie cieńsze, ale wyśmienite pędy szparagów dziko rosnących[15].
- Walory kulinarne
- Szparagi opisywane są jako jedne z najsmaczniejszych warzyw[5]. Charakteryzują się delikatnym smakiem i komponują się z potrawami mięsnymi, rybami, drobiem oraz z innymi warzywami[21]. Znana jest także zupa szparagowa. Walory smakowe, lekkostrawność, duża zawartość witamin (C, kwas foliowy), soli mineralnych (cynk, wapń), przeciwutleniaczy (rutyna, glutation) i błonnika oraz niska wartość energetyczna (100 g świeżych szparagów dostarcza zaledwie 17 kalorii) sprawiają, że szparagi są zalecane w zdrowej diecie[9],[22]. Spożywane młode pędy określane są w ofercie handlowej mianem "wypustek"[19]. Prażone nasiona stanowią surogat kawy[3].
-
U niektórych osób spożycie szparagów może spowodować nadmierne
wydzielanie gazów jelitowych[23].
- Ponadto po spożyciu szparagów u
średnio 40-50% osób pojawia się nieprzyjemny zapach moczu. Cecha
ta ma podłoże genetyczne (dziedziczona autosomalnie dominująco),
odzwierciedla zdolność metabolizowania związków prekursorowych
ze szparagów, i jest w różnym stopniu obecna w różnych
populacjach ludzkich (w niektórych, np. populacji kaukazoidalnej na
terenie Francji cechę wykazuje 100% osobników)[24][25]. Zapach
jest wynikiem pojawienia się w urynie mieszaniny sześciu
zawierających siarkę pochodnych alkilowych: metanotiolu,
dimetylosulfidu, dimetylodisulfidu, dimetylosulfotlenku,
dimetylosulfonu i bis-(metyltio)metanu; wszystkie z nich mają
charakterystyczne, odrażające zapachy kojarzone z gnijącymi
produktami, gotowaną kapustą itp. Związki te nie występują
naturalnie w szparagach, a są one efektem metabolizmu związków
prekursorowych z tego warzywa, jak: S-metylmetioniny (pochodna
aminokwasu metioniny) czy kwasu asparagusowego (pochodna
waliny)[26].
- Zdolność wyczuwania tych zapachów także nie jest powszechną i jednolitą cechą u ludzi. Szczególna nadwrażliwość węchowa na związki zapachowe będące metabolitami prekursorów ze szparagów jest przykładem polimorfizmu genetycznego, z ok. 10% osobników szczególnie nadwrażliwych węchowo na te związki (zarówno we własnym, jak i cudzym moczu)[27].
- Sposoby przyrządzania
-
Sporządza się
z nich sałatki i zupy, służą jako dodatek do potraw mięsnych i
rybnych. Przed przyrządzeniem bielone pędy szparagów znajdujące
się w ofercie handlowej wymagają obrania (skrobaczką lub nożem
usuwa się skórkę od góry do dołu). Wypustki zielone nie
wymagają obierania. Następnie należy odciąć lub odłamać
stwardniałą nasadę pędu. Szparagi gotuje się ok. 10-15 minut w
osolonej wodzie, z dodatkiem soku cytryny i masła. Soku z cytryny
nie dodaje się podczas gotowania zielonych szparagów, ponieważ
zabarwia je na szaro. Szparagi białe gotuje się do miękkości, a
zielone krócej (al dente).
- Gotować można zarówno w specjalnych, wysokich garnkach jak i płaskich, odpowiednio szerokich, gdzie można pędy związać w celu łatwiejszego ich wyciągnięcia z garnka[28][29]. Po ugotowaniu podaje się je z masłem, sosem holenderskim, beszamelem, vinegret z dodatkami takimi jak natka pietruszki, bułka tarta, parmezan, posiekane jajka na twardo. Szparagi można także zapiekać w piecu lub grillu.
Roślina lecznicza
- Historia
-
W Europie wschodniej i Azji odwary z kłączy i korzeni szparagów
od dawna były stosowane w chorobach układu krążenia i nerek,
reumatyzmie i epilepsji. Kompresami z odwarami leczono ropne
schorzenia skóry. Nalewkę z jagodami szparagów uważano za środek
zapobiegający impotencji.
- W chińskim lecznictwie ludowym odwary z kłączy i korzeni używane były jako środek moczopędny, poprawiający nastrój psychiczny, leczący lub zapobiegający podagrze, cukrzycy i impotencji. W farmakopeach niektórych krajów szparagi uznane są lub były za oficjalną roślinę leczniczą (np. we Francji, Meksyku, Portugalii, Wenezueli). W ostatnich wydaniach Farmakopea polonica szparagi nie są wymieniane.
- Surowiec zielarski
- Gdy szparag stosowany był w lecznictwie jako roślina ziołowa, surowcem zielarskim było kłącze z korzeniami – Rhizoma (Radix) Asparagi oraz owoce – Fructus Asparagi[3].
- Działanie
-
Współczesna zachodnia
medycyna uważa szparagi za warzywo bogate w witaminy i sole
mineralne. Szparagi zawierają dużą ilość kwasu foliowego (10
ugotowanych pędów dostarcza 225 mikrogramów, czyli prawie 50%
dziennego zapotrzebowania) oraz witaminy C (10 ugotowanych pędów
dostarcza 25 mg). Z tego powodu szparagi zalecane są planującym
poczęcie przyszłym matkom jako bogate źródło kwasu foliowego.
Poza tym w szparagach znajduje się witamina E, karoten, potas,
błonnik oraz glutation, a więc m.in. przeciwutleniacze korzystnie
działające na skórę.
- Młode pędy i korzenie mają działanie
moczopędne i lekko rozwalniające, choć nie są to oddziaływania
odpowiednio potwierdzone w przypadku ludzi (efekt potwierdzony
został w badaniach z udziałem zwierząt). Podobnie uważa się
tylko, że są też skuteczne w zapobieganiu tworzenia się kamieni
nerkowych. Asparagina i wyciąg ze szparagów powoduje spadek
ciśnienia tętniczego, rozszerzenie naczyń wieńcowych, wzmożenie
siły skurczów mięśnia sercowego przy równoczesnym spowolnieniu
ich rytmu. Powszechne stosowanie w leczeniu impotencji w różnych
kulturach, np. w Anglii i Indiach, wynikało prawdopodobnie głównie
z powodu fallicznych skojarzeń tego warzywa.
- Aktualnie przypuszcza
się, że szparagi dostarczają organizmowi licznych składników o
wysokiej wartości odżywczej, poprawiając stan zdrowia, a tym
samym potencję seksualną oraz zwiększając libido. Roślina
zawiera fitoestrogeny, zwane asparagozydami, które jednak bez
wyraźnych skutków stosowano w leczeniu dysfunkcji seksualnych u
kobiet. Wg niektórych naukowców fitoestrogeny obecne w gatunku
Asparagus adscendens hamują przekształcanie testosteronu w
5-alfa-dihydrotestosteron, zwiększając jego stężenie w
organizmie. Wg niektórych źródeł gatunek ten został wymieniony
w starych tekstach ajurwedyjskich jako pobudzający seksualnie, inni
autorzy odnoszą jednak zapisy medycyny ajurwedyjskiej do kłączy
Asparagus racemosus.
- Według zielarza Michaela Tierry, założyciela American Herbalists Guild, szparagi spożywane jako warzywo mają też działać normalizująco na podziały komórek w chorobach nowotworowych oraz oczyszczać organizm stymulując pracę nerek i oczyszczając układ limfatyczny. W ramach poszukiwania aktywnych związków pochodzenia roślinnego do walki z chorobą nowotworową przeprowadzono również badania kliniczne ze związkami obecnymi w szparagach. Szczególną uwagę zwrócono na protodioscynę, rutynę i kwercetynę, które znajdują się w zielonych szparagach. Szparagi są niskokaloryczne, 10 ugotowanych pędów zawiera jedynie 33 kcal Ze względu na obecność puryn szparagi nie są polecane osobom cierpiącym na dnę[32].
- Dawkowanie
- Szparagi spożywane są zwykle jako warzywo. Jak do tej pory nie ustalono bezpieczeństwa i efektywności działania szparagów, dlatego nie należy przekraczać ilości normalnie spożywanych podczas posiłku. W szparagach dostępnych na rynku mogą znajdować się pozostałości herbicydów i insektycydów, np. permetryny. W dawkach leczniczych wysuszone kłącze przyjmowane jest w formie naparu, przy czym zalecana dawka dzienna wynosi 45-60 g surowca. Przed leczeniem zaleca się też wypicie większej ilości płynów.
Roślina ozdobna
Żywozielone pędy zachowują barwę do późnej jesieni. Wykorzystywane są do bukietów.
- Wymagania
- Szparagi najlepiej rosną na glebach suchych i wapiennych. Wymagają gleb przepuszczalnych i przewiewnych, szybko nagrzewających się i głębokich (o grubej warstwie ornej), zawierających dużo próchnicy (powyżej 1,5%), o pH 6-7,5. Nie należy zakładać plantacji szparagów w miejscach podmokłych, w zagłębieniach terenu, na glebach zwięzłych[40]. Szparagi wymagają stanowiska otwartego i dobrze nasłonecznionego. Wytrzymują spadki temperatur, wymarzając tylko przy silnych mrozach podczas bezśnieżnych zim. Niskie temperatury podczas plonowania szparagów powodują pogorszenie plonów – wolniejszy wzrost i szybsze łykowacenie pędów[9]. Z kolei zbyt wysoka temperatura powoduje przedwczesny rozwój i rozluźnienie wierzchołka pędu[7].
- Rozmnażanie
- W uprawie plantacyjnej sadzi się zwykle roczne kłącza uzyskane wcześniej w rozsadniku z nasion, rzadziej 8-12 tygodniowe siewki. Karpy wysadza się ok. 20-25 cm poniżej powierzchni gruntu w wałach ziemi między bruzdami mającymi ok. 40 cm szerokości i 25–30 cm głębokości[40][7]. Nasiona wysiewa się wczesną wiosną, po czym siewki się rozrzedza, tak by każda młoda roślina miała swobodną przestrzeń do rozwoju. Po roku, wiosną, karpy wydobywa się z rozsady i wysadza w miejscu docelowej uprawy[9].
- Pielęgnowanie
- Przed posadzeniem szparagów konieczne jest przygotowanie gleby. W zależności od warunków wskazane lub konieczne jest zniszczenie chwastów, nawożenie organiczne i mineralne, wapnowanie i głębokie spulchnienie gleby[40]. Szparagi uprawia się w jednym miejscu nie dłużej niż przez 12-13 lat[19]. Młode rośliny w pierwszym i drugim roku wymagają nawadniania. Szparagarnie nawozi się nawozami organicznymi co 3 lata w okresie jesiennym, a nawozami fosforowymi i potasowymi nawet corocznie[7].
- Zbiór i przechowywanie
-
Zbiera się młode pędy wyrastające z podziemnego kłącza w
okresie od połowy kwietnia do połowy lipca. Zbioru dokonuje się
codziennie, a przy hodowli białych szparagów, nawet dwa razy
dziennie (z powodu potrzeby unikania wyrastania pędów ponad wały
ziemne i ich przebarwiania się). Dzienny zbiór z hektara w
warunkach polskich wynosi przeciętnie około 100 kg (w okresach
wysokiej temperatury ponad 200 kg)[19]. Pędy obcina się po
osiągnięciu przez nie 20-30 cm wysokości. Bielone, zwane białymi
szparagami uzyskuje się przez usypanie wałów ziemnych nad
roślinami.
- Pędy rosnąc w całości pod ziemią są etiolowane i dlatego nie wytwarzają zielonego barwnika. Zawierają one mniej witamin i minerałów[5]. Właściwe przechowywanie jest bardzo istotne dla walorów handlowych szparagów. W wysokiej temperaturze pędy wysychają, szybko drewnieją, a u bielonych poniżej główki pojawia się czerwone zabarwienie[21]. Bez schłodzenia utrzymują świeżość tylko przez jedną dobę i w tym czasie powinny zostać sprzedane i skonsumowane. Mogą być przetrzymane przez kilka dni w chłodni w temperaturze od 1 °C do 3 °C i przy wilgotności powietrza bliskiej 100%[19]. Poza porą zbiorów szparagi mogą być konserwowane lub mrożone[5].
- Produkcja w Polsce i na świecie
- Przeciętne plony z plantacji wynoszą w warunkach naszego kraju 5–6 t/ha (maksymalne do 12 t/ha). Zbiory pędów szparagów w Polsce w 2005 r. wyniosły ok. 3 tys. ton. Większość wysyłana jest na eksport, w 70% do Niemiec. Areał upraw systematycznie wzrasta, przy czym produkcja koncentruje się w województwie lubuskim i wielkopolskim. Najwięcej plantacji zlokalizowanych jest w okolicach Nowego Tomyśla, gdzie swoją siedzibę ma Polski Związek Producentów Szparaga. Corocznie odbywają się tam także Międzynarodowe Konferencje Szparagowe[41]. Liderem produkcji szparagów na świecie są Chiny, gdzie w 2004 r. zebrano ich 5,8 mln ton. Następne miejsca zajmują: Peru – 200 tys. ton w 2006, USA – 77 tys. ton w 2004, Meksyk – 58 tys. ton w 2005, Niemcy – ok. 50 tys. ton w 2005. Najwięksi importerzy szparagów to: USA sprowadzające ponad 92 tys. ton, Niemcy – 40 tys. ton, Japonia – 17 tys. ton[41][42].
Szkodniki i choroby
Za najważniejsze szkodniki szparaga uważane są: poskrzypka dwunastokropkowa i poskrzypka szparagowa, trzep szparagówka, mszyca szparagowa i mszyca burakowa, śmietka glebowa i śmietka kiełkówka[43][44]. Rośliny bywają też porażane przez rdzę szparaga[43].
Obecność w sztuce
Wraz z popularyzacją upraw szparagi w XVI wieku zaczęły się także pojawiać na obrazach przedstawiających martwe natury i sceny rodzajowe. Malowali je m.in. Vincenzo Campi (zm. 1591) z Cremony na obrazie Sprzedawczyni owoców oraz Frans Snyders (zm. 1657) w Martwej naturze z owocami w wiklinowym koszu[15].
Przypisy
-
↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website (ang.). 2001–. [dostęp 2009-06-12].
-
↑ Leonidas Świejkowski: Klucz do oznaczania polskich roślin leczniczych i przemysłowych. Kraków: Wydawnictwo Polskiego Związku Zielarskiego, 1952.
-
↑ 3,0 3,1 3,2 Jakub Mowszowicz: Przewodnik do oznaczania krajowych roślin zielarskich. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1985. ISBN 83-09-00682-9.
-
↑ Adam Zając, Maria (red.) Zając: Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce. Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001. ISBN 83-915161-1-3.
-
↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 J.G. Vaughan, C.A. Geissler: Rośliny jadalne. Warszawa: Prószyński i S-ka, 2001. ISBN 83-7255-326-2.
-
↑ Asparagus officinalis L. (ang.). GRIN Taxonomy for Plants. [dostęp 30 czerwca 2008].
-
↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 Marian Gapiński (red.): Warzywa mało znane i zapomniane : [praca zbiorowa]. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1993, ss. 155-158. ISBN 83-09-01603-4.
-
↑ 8,0 8,1 Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
-
↑ 9,0 9,1 9,2 9,3 9,4 9,5 9,6 9,7 9,8 Zbigniew (red.) Borna: Szczegółowa uprawa warzyw. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1973.
-
↑ 11,0 11,1 11,2 11,3 Ben-Erik van Wyk, Michael Wink: Rośliny lecznicze świata. Wrocław: MedPharm Polska, 2008. ISBN 83-60466-51-3.
-
↑ 12,0 12,1 12,2 B.M. Korszikow: Lecznicze właściwości roślin uprawnych. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1991. ISBN 83-09-01439-2.
-
↑ 13,0 13,1 Łukasz Łuczaj: Dzikie rośliny jadalne Polski. Krosno: Chemigrafia, 2004. ISBN 83-904633-6-9.
-
↑ Lityński M., Nieć H.: Warzywnictwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1977, ss. 208-214.
-
↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 15,5 Jonathan Roberts: Powab jabłka. Fascynujące dzieje owoców i warzyw. Warszawa: Świat Książki, 2003. ISBN 83-7311-783-0.
-
↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
-
↑ Royal Botanic Garden Edinburgh: Asparagus officinalis (ang.). Flora Europaea. [dostęp 24 czerwca 2008].
-
↑ Bob Gibbons, Peter Brough: Atlas roślin Europy Północnej i Środkowej. Warszawa: Multico, 1995. ISBN 83-7073-080-9.
-
↑ 19,0 19,1 19,2 19,3 19,4 Mikołaj Knaflewski: Uprawa szparagów coraz bardziej atrakcyjna (pol.). Hasło Ogrodnicze, 2000. [dostęp 27 czerwca 2008].
-
↑ 20,0 20,1 B. Balicka, Z. Górnicka-Kaczorowska: Łaskawe ziele – mity, symbolika i fakty. Białystok: Studio Astropsychologii, 2003. ISBN 83-7377-033-X.
-
↑ 21,0 21,1 Alina Kałużewicz: Szparagowa Konferencja Prasowa (pol.). Hasło Ogrodnicze. [dostęp 26 czerwca 2008].
-
↑ Stowarzyszenie "Dziennikarze dla Zdrowia": Stomia (przetoka) (pol.). biomedical.pl, 2007. [dostęp 30 czerwca 2008].
-
↑ Richer C., Decker N., Belin J., Imbs JL., Montastruc JL., Giudicelli JF. Odorous urine in man after asparagus.. „Br J Clin Pharmacol”. May;27. 5, ss. 640-1, 1989. PMID 2757887.
-
↑ Mitchell SC., Waring RH., Land D., Thorpe WV. Odorous urine following asparagus ingestion in man.. „Experientia”. Apr 15;43. 4, ss. 382-3, 1987. PMID 3569485.
-
↑ Waring RH., Mitchell SC., Fenwick GR. The chemical nature of the urinary odour produced by man after asparagus ingestion.. „Xenobiotica”. Nov;17. 11, ss. 1363-71, 1988. PMID 3433805.
-
↑ Lison M., Blondheim SH., Melmed RN. A polymorphism of the ability to smell urinary metabolites of asparagus.. „Br Med J”. 281. 6256, ss. 1676-8, 1981. PMID 7448566.
-
↑ Oliwka: Wykwintne szparagi (pol.). Chwila dla Ciebie, 2007. [dostęp 27 czerwca 2008].
-
↑ Frank Massholder: Szparagi (pol.). pl.foodlexicon. [dostęp 30 czerwca 2008].
-
↑ Agnieszka Kręglicka: Szparagi (pol.). Gazeta.pl Kuchnia, 2001. [dostęp 30 czerwca 2008].
-
↑ Barbara Balcer i Jacek Drobnik: Lecznicze rośliny naczyniowe w Farmakopei polskiej IV, V i VI (pol.). Ann. Acad. Med. Siles. 60, 6, 2006. [dostęp 24 czerwca 2008].
-
↑ 32,0 32,1 32,2 32,3 32,4 Asparagus (ang.). [dostęp 4 lipca 2008].
-
↑ Yakubu M.T.,Akanji M.A,Oladiji A.T.. Male Sexual Dysfunction and Methods used in Assessing Medicinal Plants with Aphrodisiac Potentials. „Pharmacognosy Reviews”. 1 January-May, 2007.
-
↑ Amrit Pal Singh i A.S.Sandhu: Distribution of Steroid like Compounds in Plant Flora (ang.). Ethnobotanical Leaflets, 2003. [dostęp 30 czerwca 2008].
-
↑ Michael Tierra: A Botanical Approach to the Treatment of Cancer (ang.). Planetherbs. [dostęp 30 czerwca 2008].
-
↑ Jang D.S., Cuendet M., Fong H.H., Pezzuto J.M., Kinghorn A.D.: Constituents of Asparagus officinalis evaluated for inhibitory activity against cyclooxygenase-2 (ang.). [dostęp 4 lipca 2008].
-
↑ Chin C.K., Garrison S.A.: Functional Elements From Asparagus For Human Health. [dostęp 4 lipca 2008].
-
↑ 40,0 40,1 40,2 Zalecenia uprawowe (pol.). Polski Związek Producentów Szparaga. [dostęp 26 czerwca 2008].
-
↑ 41,0 41,1 Paweł Grzybowski: Szparagowe żniwa rozpoczęte! (pol.). Biznes Poznański, 2005. [dostęp 26 czerwca 2008].
-
↑ World Asparagus Situation & Outlook (ang.). United States Department of Agriculture Foreign Agricultural Service, 2005. [dostęp 26 czerwca 2008].
-
↑ 43,0 43,1 Walenty Babilas, Franciszek Kagan, Krzysztof Piekarczyk: Poradnik ochrony roślin. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1982.
-
↑ Jerzy Szwejda: Co zagraża plantacji szparagów? (pol.). Hasło Ogrodnicze, 2000. [dostęp 12 sierpnia 2008].
Bibliografia
-
Zbigniew (red.) Borna: Szczegółowa uprawa warzyw. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1973.
-
Aleksander Łukasiewicz: Krajowe byliny ozdobne. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1956.
-
Józef Mądalski: Atlas flory polskiej i ziem ościennych. Tom II, zeszyt 5. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, 1990. ISBN 83-01-08658-0.
Źródło Wikipedia
Tagi powiązane z tym hasłem:
warzywa, encyklopedia rolnicza